მოძრაობაში მყოფ საჰაერო ხომალდთან ველური ბუნების ბინადართა შეჯახებამ შესაძლოა თვითმფრინავის დაზიანება, ძრავების მწყობრიდან გამოსვლა ან გაუმართაობა გამოიწვიოს, რაც წარმოადგენს არა მარტო რისკს ფრენების უსაფრთხოებისთვის, არამედ ყოველწლიურად დიდ მატერიალურ დანახარჯს ავიაკომპანიებისათვის. თუმცა სამოქალაქო ავიაციის დარგი უზრუნველყოფს ამ, ერთი შეხედვით კონტროლს ძნელად დასაქვემდებარებელი საფრთხის პრევენციას და რისკების მართვას.
ფრინველებთან და ველური ბუნების სხვა სახეობებთან შეჯახებით გამოწვეული საფრთხეების შესამცირებლად, პირველ რიგში სწორი პრევენციული ღონისძიებების დაგეგმვაა აუცილებელი. ყველაფერი შეჯახების შეტყობინებების ანალიზით იწყება. აღნიშნული მონაცემები საშუალებას გვაძლევს განისაზღვროს, სეზონურად დროის რომელ პერიოდში, რა რაოდენობის და რომელი სახეობის ველური ბუნების ბინადარი შეეჯახა საჰაერო ხომალდს, როგორია ფრინველთა ადგილსამყოფელისა და გადაადგილების ტრაექტორია აეროდრომზე და მის შემოგარენში, ფრენის რომელ ფაზებში ხდება უფრო ხშირად შეჯახებები, რა სახის დაზიანებები ფიქსირდება თვითმფრინავზე და ა.შ. პილოტების, ავიაკომპანიების და აეროპორტების მიერ დაფიქსირებული შეჯახების ფაქტები თავს იყრის საავიაციო ხელისუფლებებთან (მათ შორის საქართველოს სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოში), მათგან კი მონაცემთა გაცვლის სპეციალიზირებული სისტემებით სამოქალაქო ავიაციის საერთაშორისო ორგანიზაციაში (ICAO).
მონაცემთა ანალიზი, სტატისტიკა:
ICAO-ს ფრინველებთან შეჯახების საინფორმაციო სისტემის (IBIS) მიერ, წევრი სახელმწიფოებისთვის მოწოდებული კვლევის მიხედვით 2008-2015 წლებში, მსოფლიოს 91 ქვეყნიდან შემოსულია საჰაერო ხომალდთან ველური ბუნების წარმომადგენლების შეჯახების 97 751 შეტყობინება. შემთხვევები მომხდარია 105 სახელმწიფოს ტერიტორიაზე.
შეტყობინებებით შემოსული შეჯახების ფაქტების 68% დაფიქსირებულია დღის საათებში, 25% ღამის საათებში, 3% განთიადის დროს, ხოლო 4% ბინდის. დარჩენილი 1%-ის სტატუსი გაურკვეველია.
სეზონურობის მიხედვით, ველური ბუნების ბინადრების საჰაერო ხომალდებთან შეჯახებების მხრივ ყველაზე აქტიური თვეებია მაისი-ოქტომბერი, ყველაზე ნაკლები შეტყობინებები იანვრის და თებერვლის თვეებზე მოდის. აქტივობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი როგორც 2001-2007 ისე 2008-15 წლებში აგვისტოში ფიქსირდება.
იმ შეტყობინებებში, სადაც მომხდარი შემთხვევების ადგილმდებარეობის იდენტიფიცირებულია, ჩანს, რომ თვითმფრინავებთან შეჯახების 91% მომხდარია აეროდრომის შემოგარენში, აქედან 31% დაფიქსირებულია აფრენის ფაზის დროს, 59% დასაფრენად შესვლის და დაფრენის ფაზაში, ხოლო 5% მარშრუტზე ფრენის დროს.
2008-15 წლებში შემოსული შეტყობინებების საერთო რაოდენობიდან (97 751) მხოლოდ 33 376 შემთხვევაში (34%) დაფიქსირდა თვითმფრინავის დაზიანების ფაქტი. აქედან უმეტესობა - 92% კლასიფიცირდება როგორც უმნიშვნელო დაზიანება (30 817), 1 874 შემთხვევაში მსუბუქი დაზიანება, 600 - მნიშვნელოვანი დაზიანება, 17 შემთხვევაში შეჯახებამ საჰაერო ხომალდის დაზიანებული მონაკვეთის დამტვრევა გამოიწვია.
პროცენტულად ყველაზე ხშირად ველური ბუნების ბინადრები ეჯახებიან საქარე მინას (15%), ფრთებს (14%) ცხვირის ნაწილს (14%) და ძრავს (13%). დარტყმის შედეგად ყველაზე ხშირად ხდება შემდეგი ნაწილების დაზიანება: ძრავი (21%), ფრთა (19%), შუქსიგნალები (6%), საქარე მინასა და თვითმფრინავის ცხვირს შორის მონაკვეთი (7%), ცხვირი (6%), შასი (5%)
2008-2015 წლებში ველური ბუნების ბინადრებთან შეჯახებამ ფრენაზე ზეგავლენა მხოლოდ 12 227 შემთხვევაში იქონია. აქედან, უმრავლეს შემთხვევაში განხორციელდა არაგეგმიური დაჯდომა უსაფრთხოების ზომების დაცვის მიზნებიდან გამომდინარე (49%). ფიქსირდება აგრეთვე შეწყვეტილი აფრენის (21%), ძრავის გამორთვის (3%) და სხვა (ძირითადად იდენტიფიცირებულია როგორც დაგვიანება) ფაქტები.
საჰაერო ხომალდებთან შეჯახების შეტყობინებებში, ველური ბუნების ბინადრების ყველაზე გავრცელებული სახეობებია: ბეღურასნაირნი (22%), თოლიები და სხვა წყლის ფრინველები (11%), მტაცებელი ფრინველები (9%), მტრედები, კაკბები (7%), ძუძუმწოვრები (მათ შორის ღამურები, კურდღლები 3%), იხვები, ბატები გედები (2%), ნამგალასნაირნი (2%), ბუ (2%), ყანჩა, ყარყატი, წერო, ფლამინგო (1%). შეტყობინებების 39%-ის შემთხვევაში, სახეობების განსაზღვრა ვერ ხერხდება.
2016 წლის განმავლობაში, საქართველოს სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოში დაფიქსირდა 49 შეტყობინება ფრინველებთან შეჯახების შესახებ. მათგან მხოლოდ 2 შემთხვევაში გამოვლინდა თვითმფრინავის დაზიანების ფაქტი, რამაც რეისების დაგვიანება გამოიწვია. დანარჩენ შემთხვევაში დაფიქსირებულ ფაქტებს ფრენაზე ზეგავლენა არ მოუხდენია.
პრევენციული და აქტიური ღონისძიებები:
ICAO-ს მიერ დადგენილი სტანდარტების (სააგენტოს მიერ დანერგილია „საქართველოს სამოქალაქო აეროდრომებზე ველური ბუნების წარმომადგენლების მიერ შექმნილი საფრთხეების შემცირებისა და მართვის წესი“) თანახმად, აეროდრომზე და მის შემოგარენში რისკის შემცირების ღონისძიებები შეიძლება იყოს პრევენციული და აქტიური. პრევენციული ღონისძიებები, სულ მცირე, მოიცავს: აეროდრომის პერიმეტრის გასწვრივ შესაბამისი სიმაღლის და სიმტკიცის შემოღობვის მოწყობას, საკვების ღია წყაროსთან წვდომის შეზღუდვას, შესაძლებლობის ფარგლებში ღია კანალიზაციების, წყალსაცავების და ნაგავსაყრელების მოწყობის აღკვეთას, ბუდობის ადგილების აღსაკვეთად ეკლიანი მავთულბადის და სხვა საშუალებების გამოყენებას, აეროდრომის ტერიტორიაზე ბალახის საფარის სათანადო სიმაღლის შენარჩუნებას, იმ მცენარეული კულტურის შერჩევას, რომელიც არ იზიდავს ველური ბუნების წარმომადგენლებს.
იმ სახეობების მიმართ, რომლებიც აეროდრომის რაიონში საჰაერო ხომალდების ექსპლუატაციას უქმნიან საფრთხეს, გამოიყენება აქტიური ღონისძიებები, რომელიც, სულ მცირე, მოიცავს: ველური ბუნების სახეობების დაფრთხობის ტაქტიკის გამოყენებას (მაგალითად: ხმოვანი სასიგნალო მოწყობილობა, მტაცებლის ჭყივილის იმიტაცია, პიროტექნიკა, აირის ქვემეხი და ა.შ.), დაფრთხობის საშუალებების მოდელირებას (მაგალითად: სატყუარა, მტაცებელი, სპეციალურად მომზადებული ძაღლები, ულტრაბგერითი საშუალებები და ა.შ.), ველური ბუნების ბინადრების დაჭერას/გაძევებას.
ველური ბუნების ბინადრებთან შეჯახებით გამოწვეული საფრთხის შესამცირებლად მუდმივად ზრუნავენ ავიამწარმოებლებიც. თანამედროვე საჰაერო ხომალდების ძრავების და სხვადასხვა ნაწილების მედეგობა შეჯახებების მიმართ გაიზარდა და დღეისათვის, თვითმფრინავებს ამა თუ იმ მონაკვეთზე 1.8კგ-დან 3.6კგ-მდე მასის მქონე სახეობასთან შეჯახებას შეუძლია გაუძლოს. გაუმჯობესდა საწარმოო მასალები, რამაც საგრძნობლად შეამცირა დაზიანების შედეგად ფრაგმენტების გასროლის/გაბნევის მასშტაბებიც.
საინტერესო ფაქტები:
შეგიმჩნევიათ თვითმფრინავის ძრავის მბრუნავ კონუსზე თეთრი ფერის სპირალისებური რკალი? გარდა იმისა, რომ აღნიშნული სპირალის ბრუნვა აეროდრომის ხმელეთზე მომსახურების პერსონალს მიანიშნებს რომ ძრავი ჩართულია, თეთრი მბრუნავი გამოსახულება აფრთხობს ფრინველებს, თუმცა გარკვეული მწარმოებლების მიერ ასეთი ეფექტის არსებობა არ დასტურდება.
ფრინველთან შეჯახებით გამოწვეული ყველაზე ფატალური შემთხვევა 1960 წლის 4 ოქტომბერს დაფიქსირდა. ავიაკომპანია “Eastern Airlines”-ის საჰაერო ხომალდს (Lockheed L-188), რომელიც ბოსტონიდან ფილადელფიაში მიფრინავდა, აფრენიდან მალევე ბეღურების გუნდი შეეჯახა და ოთხივე ძრავი დაუზიანა. თვითმფრინავი ბოსტონის ნავსადგურთან ჩამოვარდა. 72 მგზავრიდან მხოლოდ ათი გადარჩა. ავიაკატასტროფის შემდეგ აშშ-ს ფედერალურმა ავიაციის ადმინისტრაციამ რეაქტიული ძრავების მიმართ ფრინველებთან შეჯახების მედეგობის მინიმალური სტანდარტები აამაღლა.
ყველაზე გახმაურებული საავიაციო შემთხვევა, რომელიც „ჰუდზონის სასწაულითაა“ ცნობილი, 2009 წლის 15 იანვარს მოხდა. „US Airways“-ის რეისი 1549 აფრენიდან სამ წუთში, 858 მეტრზე ბატების გუნდს შეეჯახა, რამაც Airbus A320-ის ორივე ძრავის გაჩერება გამოიწვია. კაპიტანმა სალენბერგერმა წარმატებით განახორციელა ავარიული დაშვება ჰუდზონის მდინარეზე. 150 მგზავრი და ეკიპაჟის 5 წევრი სასწაულებრივად გადარჩა.
გეოგრაფიული არეალების მიხედვით, ველური ბუნების ბინადრებთან შეჯახების საფრთხის კუთხით ქვეყნების წინაშე სხვადასხვა გამოწვევები დგას. ავსტრალიაში მაგალითად ერთ-ერთ აქტუალურ საფრთხეს კალიების შემოსევა წარმოადგენს, აშშ-ს პატარა საფრენ მოედნებზე კი ირმების ტერიტორიაზე შეღწევისა და ხომალდებთან შეჯახების საფრთხეებს ებრძვიან.
სამოქალაქო ავიაცია ტექნიკურად და სამართლებრივად ყველაზე რეგულირებული, პროგრესირებადი, მუდმივ ზედამხედველობას დაქვემდებარებული, დეტალებამდე გაწერილი და შესწავლილი სატრანსპორტო დარგია. გაიგეთ მეტი თქვენს უსაფრთხო გადაადგილებასთან დაკავშირებული პროცესებისა და პროცედურების შესახებ და იმგზავრეთ მშვიდად ყველაზე უსაფრთხო ტრანსპორტით!
წყარო: სამოქალაქო ავიაციის სააგენტო
