პარლამენტური მმართველობა: საქართველო, სომხეთი მოლდოვა, უკრაინა - პოსტსაბჭოთა სივრცეში პრეზიდენტის ინსტიტუტის დასუსტებისათვის საზოგადოება ჯერ მზად არ არის, - ამის შესახებ სტატიას Независимая газета აქვეყნებს.
სარედაქციო სტატიაში განხილულია სამხრეთ კავკასიის სახელმწიფოებში - სომხეთსა და საქართველოში საპრეზიდენტო არჩევნებთან დაკავშირებით შექმნილი პოლიტიკურ-სამართლებრივი სიტუაცია: „საქმე იმაშია, რომ მარტში სომხეთში პრეზიდენტს საყოველთაო კენჭისყრით კი არ აირჩევენ, როგორც ეს ადრე ხდებოდა, არამედ ქვეყნის მეთაურის არჩევა პარლამენტში მოხდება. ამრიგად, სომხეთი რიგით მეოთხე პოსტსაბჭოთა ქვეყანა იქნება მოლდოვას, უკრაინის და საქართველოს შემდეგ, სადაც პრეზიდენტის ინსტიტუტი საკმაოდ შესამჩნევადაა დასუსტებული“.
სომხეთში საპარლამენტო მმართველობის ფორმაზე გადასვლა იმ მიზეზებით ახსნეს, რომ საჭიროა ახალი გამოწვევები იქნეს გათვალისწინებულიო. თავის დროზე ასე ამბობდნენ კიევშიც, კიშინიოვშიც და თბილისშიც, მაგრამ დრომ აჩვენა, რომ საზოგადოება ამგვარი ცვლილებებისთვის მზად არ იყო.
მოლდოვაში, სადაც მმართველობის ფორმის გარდაქმნა ჯერ კიდევ 2000-იანების დასაწყისში განხორციელდა, რეფორმის მოტივი ძალიან პროზაულად გამოიყურებოდა - ბრძოლა ხელისუფლებისათვის. მოლდოვას „გაევროპელება“ იმით დასრულდა, რომ დღეს იქ პრეზიდენტის უფლებები ძალიან შეზღუდულია, რომლებიც შეიძლება საკონსტიტუციო სასამართლომაც კი შეაჩეროს. ქვეყანას რეალურად მილიარდერი პრემიერ-მინისტრი ვლად პლახოტნიუკი მართავს.
უკრაინაში, რომელიც საპრეზიდენტო-საპარლამენტო რესპუბლიკას წარმოადგენს, ორჯერ მოხდა პრეზიდენტის უფლებების შეზღუდვის მცდელობა (ლეონიდ კუჩმასა და ვიქტორ იანუკოვიჩის წასვლის შემდეგ), რომლებიც განპირობებული იყო სახელმწიფოს მმართველობაში კლანიზმისა და ავტორიტარიზმის დაუშვებლობის სურვილით. თუმცა რამდენიმე მაიდნის შემდეგ მმართველობის პრაქტიკა ისეთია, რომ ქვეყანა კრიზისში იძირება.
საქართველოს აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშ-უმცროსმა პოსტსაბჭოთა სივრცის „დემოკრატიის შუქურა“ უწოდა. ქართულ რეფორმაში მიხეილ სააკაშვილის შენიღბული გეგმა იყო გამოხატული. რადგანაც მას კონსტიტუციით პრეზიდენტად მესამედ არჩევის უფლება აღარ ჰქონდა, იგი ქვეყნის სამართავად პრემიერ-მინისტრის რანგში ემზადებოდა. მაგრამ 2012 წლის საპრლამენტო არჩევნებში მმართველი პარტიის სენსაციურმა დამარცხებამ ასეთი სცენარს ჯვარი დაუსვა. „მოულოდნელმა“ პრემიერ-მინისტრმა კი, ოლიგარქმა ბიძინა ივანიშვილმა, თვითონვე აღიარა, რომ პრეზიდენტის კანდიდატურის შერჩევაში შეცდომა დაუშვა. ახალი პრეზიდენტი მოვალეობის შესრულებას შეკვეცილი ფუნქციებით შეუდგა, თუმცა იგი მაინც დაუპირისპირდა მთავრობას და პარლამენტს. შეიძლება ითქვას, ამ დაპირისპირებაში პრეზიდენტი ოპოზიციასთან (ანუ ყოფილ მმართველ პარტიასთან) ერთად აღმოჩნდა. მართალია, კონფრონტაციას კატაკლიზმი არ გამოუწვევია, მაგრამ მმართველობის ფორმის გათვალისწინებით საქართველო ნამდვილად არ გაძლიერებულა. ქვეყანაში კვლავ გაისმის ბრალდებები, რომ ოლიგარქი ბიძინა ივანიშვილი სახელმწიფოს კულისებიდან მართავსო.
სომხეთს, რომელმაც „ქართული სცენარი“ გადაიღო და უფრო მეტიც - ლამის სრულად შეკვეცა პრეზიდენტის უფლებები, მსგავსი კოლიზიები არ ემუქრება. სომხეთის მთავრობა ოპოზიციას არაფერს ეკითხება. ოპოზიცია არის პარლამენტში წარმოდგენილი, მაგრამ მას პროცესებზე გავლენის არანაირი შესაძლებლობა არ აქვს. საპრეზიდენტო კანდიდატიც კარგადაა შერჩეული - არმენ სარგსიანი, ჯერ კიდევ მოქმედი პრეზიდენტის სერჟ სარგსიანის მოგვარე. იგი ბოლო ხანს სომხეთის ელჩად მუშაობდა დიდ ბრიტანეთში. ანუ მას რაიმე დასაყრდენი არ აქვს, რომ როდისმე საკუთარი თამაში დაიწყოს. როცა არმენ სარგსიანს პრეზიდენტად აირჩევენ, იგი პრემიერის კანდიდატად დაასახელებს... და თუ ისე მოხდება, რომ ეს კანდიდატი სერჟ სარგსიანი არ იქნება, მაშინ უნდა ჩავთვალოთ, რომ სომხეთი „გაევროპელებისაკენ“ მიისწრაფვის და არა ხელისუფლების ვადის გაგრძელებისაკენ. მაგრამ ასე არ მოხდება: ახლახან პრეზიდენტმა სერჟ სარგსიანმა, ჟურნალისტებთან შეხვედრისას, საკუთარ თავს ხუმრობით, მაგრამ მაინც - მომავალი პრემიერ-მინისტრი უწოდა.
გამოდის, რომ პოსტსაბჭოტა სივრცის ქვეყნებში სახელმწიფო მმართველობის რეფორმები (ანუ პარლამენტარიზმისაკენ ლტოლვა) არა იმდენად ევროპულ ტრადიციებს უკავშირდება, როგორც ამაში მოსახლეობას ხელისუფლება არწმუნებს, არამედ უფრო სხვა რაღაცას, რომელიც ევროპაში უკვე ისტორიას ჩაბარდა.
