საქართველოში ბოლო ორი ათეული წლის განმავლობაში ერთი ღრმა ნეოლიბერალის (სალანძღავად არ ვამბობ, ფაქტს ვაფიქსირებ) მიერ ათვალისწუნებული ტერმინი „უშიშროების“, ამ ძირძველი ქართული სიტყვის, ერთადერთ თავშესაფრად ოფიციალურ სახელმწიფო სტრუქტურებში დღეისათვის შემორჩა მხოლოდ საქართველოს პარლამენტის თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტი. სხვაგან ყველგან ამოშანთეს და ჩაანაცვლეს  საქართველოს პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში გეოლოგების მიერ 1932 წელს რუსული ენიდან გადმოქართულებული ტერმინით  „უსაფრთხოება“.

ტექნიკური ტერმინის გაჩენას განაპირობებს რაიმე სფეროში დაზუსტებული მნიშვნელობით კომუნიკაციის საჭიროება. მე-20 საუკუნის 20-30-იან წლებში საქართველოში მეცნიერების სხვადასხვა დარგის განვითარებამ და მრეწველობის აღმავლობამ უამრავი სპეციალიზებული ინდუსტრიული ტერმინის აუცილებლობა წარმოშვა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობდა ზოგადსამეცნიერო ტრადიციული ტერმინი „უშიშროება“, საჭირო გახდა კონკრეტულ პროფესიულ სფეროში, კერძოდ, სამთო-გეოლოგიის სასწავლო-სამეცნიერო სფეროში, ვიწროდარგობრივი ცნება მეტი სიზუსტით გადმოეცათ, უფრო ზუსტად კი - უბედური შემთხვევების, ავარიებისა და კატასტროფების არასასურველი შედეგებისაგან ადამიანის, გარემოს, სამრეწველო ობიექტებისა და მატერიალური ფასეულობების დაცულობის მდგომარეობა. ქართველმა გეოლოგებმა, პროფესიულ, ვიწროდარგობრივ სამუშაო ვითარებაში მეტი სიზუსტით რომ გადმოეცათ მიმდინარე ტექნიკური და მექანიკური პროცესები და, რადგან ქართულ ენაში არ არსებობდა შესაბამისი  ტექნიკური ტერმინი, გადმოაქართულეს რუსული ტერმინი „Техника безопасности“ – „ტეხნიკა ბეზოპასნოსტი“. „ბეზოპასნოსტს“ მიუსადაგეს ტერმინი „უსაფრთხოება“ და თარგმანში მიიღეს „უსაფრთხოების ტექნიკა“. შესაბამისად, ახალშექმნილ კათედრას დაარქვეს „უსაფრთხოების ტექნიკისა და საწარმოო სანიტარიის კათედრა“.

აქედან გამომდინარე, ხომ წარმოუდგენელია სახელმწიფოსა და საზოგადოების სოციალურ-პოლიტიკური პროცესების მართვასთან (მმართველობა და პოლიტიკური პრინციპები...) დაკავშირებული სოციალურ-პოლიტიკური კატეგორიის ინსტიტუტის სახელწოდებაში (მაგალითად, „ეროვნული უშიშროების საბჭო“) ზოგადსამეცნიერო აკადემიური, ტრადიციული ტერმინი „უშიშროება“ ჩაანაცვლო შინაარსობრივად სრულიად განსხვავებული, ვიწროდარგობრივი ტექნიკური ტერმინით „უსაფრთხოება“. თანაც, როდესაც ვიცით, რომ სპეციალისტების (ენათმეცნიერების) მიერ „უსაფრთხოებაში“, როგორც ტექნიკურ სპეციალიზებულ ტერმინში, მოიაზრება სხვა შინაარსი, სხვა კონტექსტი - ის. რაც ტექნიკურ და მექანიკურ პროცესებთან არის დაკავშირებული: საგზაო მოძრაობის უსაფრთხოება, ფრენის უსაფრთხოება, სახანძრო უსაფრთხოება, შრომის უსაფრთხოება, კომპიუტერული უსაფრთხოება, მშენებლობის უსაფრთხოება, რადიაციული უსაფრთხოება და ა.შ.

როგორ ვერ უნდა ერკვეოდე განათლების სტანდარტულ კლასიფიკაციაში, რომ მოგივიდეს აზრად, ეს ვიწროდარგობრივი ტექნიკური ტერმინი გამოიყენო სოციალურ-პოლიტიკურ კონტექსტში და თქვა „სახელმწიფო უსაფრთხოება“?! როგორ შეიძლება ვიწროტექნიკური საქმიანობის სფეროს (ტექნიკური გარემო, ფიზიკური დაზიანების პრევენცია და ა.შ.) აღრევა ქვეყნის მმართველობასა და პოლიტიკურ პრინციპებში?!

ანუ ხდება განათლების საერთაშორისო სტანდარტულ კლასიფიკაციაში სწავლის კოდი: 03-ის (სოციალური მეცნიერებები, ჟურნალისტიკა და ინფორმაცია) სფეროში წარმოებული სამეცნიერო კვლევების გათანაბრება და აღრევა მისგან არსობრივად და ფუნქციურად განსხვავებულ სწავლის კოდი: 07-ის (ინჟინერია, წარმოება და მშენებლობა) ან კოდი: 10-ის (მომსახურებები) ტექნიკურ სფეროებში წარმოებულ კვლევებთან.

სამწუხაროდ, საქართველოს ხელისუფლებაში ზოგჯერ მოხვდება მწირი ცნობიერების ადამიანი, რომელიც შეიძლება საკუთარ ვიწროდარგობრივ მეცნიერებაში ძლიერია, მაგრამ ზოგადსამეცნიერო სივრცეში ნამდვილად მოიკოჭლებს, თუმცა აქვს „ყველგან ცხვირის ჩაყოფის“ ამბიცია. და, პირობითად, რომ წარმოვიდგინოთ, ამ ოციოდე წლის წინათაც მოგვევლინა ერთი ნეოლიბერალი მინისტრად, მოიპოვა გავლენა მასმედიაზე და, „ყოვლისმცოდნის“ იმიჯმორგებულმა, დაიწყო ენათმეცნიერების მიერ დადგენილ, მისთვის უცხო ენობრივ ნორმებში საკუთარი დილეტანტური „ცხვირის ჩაყოფა“ (როგორ, მინისტრია და...). ანუ არად დაგიდევდა სასწავლო, სამეცნიერო და სამეურნეო სფეროების მრავალფეროვნებას, მათ შორის არსებულ ფუნქციურ და შინაარსობრივ განსხვავებას, ასევე, არ იცოდა, რა არის სპეციალიზებული ენა, ტერმინის სიზუსტის მნიშვნელობა ცოდნის კონკრეტულ სფეროში, ვერ ერკვეოდა, თუ რისთვის არის საჭირო ტექნიკური ტერმინოლოგია. მან აკადემიურ ენაში თვითნებურად მოახდინა ზოგადსამეცნიერო და ვიწროდარგობრივი ტერმინების აღრევა და დაიწყო მათი არაზუსტი, კონტექსტთან შეუსაბამო ხმარება. მაგალითად, აითვალისწუნა ძირძველი ქართული სიტყვა „უშიშროება“ (რუსულ-კომუნისტურიაო?!) და, გამოიყენა რა მასმედია, დაიწყო მისი ჩანაცვლება რუსული ენიდან გადმოქართულებული ვიწროდარგობრივი ტექნიკური ტერმინით „უსაფრთხოება“. სიტყვა „უშიშროება“ პრაქტიკულად ამოაგდო ხმარებიდან. შესაბამისად, შესიტყვება „ეროვნული უშიშროება“, რომელიც ჩაწერილი იყო 1995 წლის კონსტიტუციაში და 1996 წელს კანონიც იქნა მიღებული ეროვნული უშიშროების საბჭოს შესახებ, ჩაანაცვლა შესიტყვებით - „ეროვნული უსაფრთხოება“.

ბევრი გაუცნობიერებლად აჰყვა, ბევრი გაუაზრებლად დღესაც იმეორებს (,,ტელევიზორში ასე ამბობენ და...“).

ქართველმა პოლიტიკურმა მედროვეებმა მიაღწიეს იმას, რომ დღეს საქართველოში, ისევე როგორც რუსეთში, იხმარება მხოლოდ ერთი, რუსულიდან გადმოქართულებული ტერმინი „უსაფრთხოება“, ძირძველი ქართული ტერმინი „უშიშროების“ იგნორირებისა და ქართული ტრადიციის (ასევე ინგლისური ტრადიციის) უარყოფის ხარჯზე.

მოგეხსენებათ, რუსულ ენაში ორი განსხვავებული მოვლენის გამოსახატავად იყენებენ ერთ ტერმინს., ანუ ერთსა და იმავე სიტყვას ხმარობენ. მაგალითად, როგორც „უშიშროების“ („Security“), ისე „უსაფრთხოების“ („Safety“) შინაარსის გამოსახატავად გამოყენებულია ტერმინი „Безопасность“ (ბეზოპასნოსტ).

რუსებისაგან უკეთესი სხვა ვერაფერი გადმოვიღეთ...

ცნობილია, რომ ინგლისურ ენაშიც ტერმინი „Security“ („უშიშროება“) იხმარება უმთავრესად სოციალურ-პოლიტიკურ კონტექსტში: „ეროვნული უშიშროება“ (National security), „უშიშროების საბჭო“ (Security Council), „საინფორმაციო უშიშროება“ (Security information) და სხვ., ხოლო ტერმინ „Safety"-ს („უსაფრთხოება“) ინგლისურ ენაში, ისევე როგორც იყო ქართულში, საკუთარი ადგილი აქვს მიჩენილი და იხმარება, „წარმოებაში ტექნიკური უსაფრთხოების“ (Industrial safety), „საგზაო მოძრაობის უსაფრთხოების“ (Road safety), „უსაფრთხოების ღვედების“ (Safety belts), „ტექნიკური უსაფრთხოების წესების“ (Safety code regulations) გამოსახატავად.

შედარებისათვის გამოდგება ავტორიტეტული და ცნობილი ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციის (ნატო) დოკუმენტები, სადაც ტერმინი „Security“ ქართული „უშიშ­როების“ კონტექსტშია ნახმარი, რასაც ამ ორგანიზაციის სტრუქტურული ერთეულების სახელწოდებაც მოწმობს: 1. პოლიტიკური საკითხებისა და უშიშროების პოლიტიკის სამმართველო (Political Affairs and Security Policy Division); 2. განვითარებადი უშიშროების გამოწვევების სამმართველო (Emerging Security Challenges Division); 3. მეცნიერება მშვიდობისა და უშიშროებისათვის (Science for Peace and Security); 4. თანამშრომლობისა და რეგიონული უშიშროების სამმართველო (Cooperation and Regional Security Division) და სხვ., ხოლო ტერმინი „Safety“ (უსაფრთხოება), იმავე ნატოს დოკუმენტებში, როგორც ზემოთ აღინიშნა, ყუმბარების აფეთქებასთან და, აქედან გამომდინარე, მხოლოდ შრომის უსაფრთხოების კონტექსტშია გამოყენებული; ნატოში არსებობს კიდეც შესაბამისი სტრუქტურული ერთეულებიც: CNAD საბრძოლო მასალის უსაფრთხოების ჯგუფი (AC/326 (The CNAD Ammunition Safety Group (AC/326) და საბრძოლო მასალის უსაფრთხოების ინფორმაციის ანალიზის ცენტრი (Munitions Safety Information Analysis Center (MSIAC).

აქვე ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ქართული ენის გაჩენიდან ქართულ საისტორიო წყაროებში, პოლიტიკურ დოკუმენტებში, სასულიერო მწერლობასა და მხატვრულ ლიტერატურაში, ასევე - პოლიტიკურ, სამხედრო და საზოგადო მოღვაწეთა (იაკობ ცურტაველი თუ ლეონტი მროველი, დავით აღმაშენებელი თუ შოთა რუსთაველი, სოლომონ დოდაშვილი თუ ილია ჭავჭავაძე, ნოე ჟორდანია თუ ქაქუცა ჩოლოყაშვილი, ივანე ჯავახიშვილი თუ ამბროსი ხელაია, კონსტანტინე გამსახურდია თუ ოთარ ჭილაძე, არნოლდ ჩიქობავა თუ ლავრენტი ბერია, მერაბ მამარდაშვილი თუ ზვიად გამსახურდია, ედუარდ შევარდნაძე თუ ჩვეულებრივი მოქალაქე) ნაწერებსა თუ გამოსვლებში იხმარება ერთადერთი ტერმინი „უშიშროება“ (უშიშობა) - ქვეყნის უშიშროება, სახელმწიფო უშიშროება, ეროვნული უშიშროება და სხვა. ეს სიტყვაა გამოყენებული საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 1921 წლის კონსტიტუციაში და შეტანილი იყო 1995 წელს მიღებულ საქართველოს კონსტიტუციაშიც (2018 წელს ამოიღეს).

ფაქტია, რომ ქართველების მეტყველებასა და წერილობით სიტყვაკაზმულობაში კარგა ხანია ნათლადაა გარკვეული და განსაზღვრული სიტყვა „უშიშროების“ შინაარსი, მნიშვნელობა და გამოყენების წესი, რასაც გასაგებად ადასტურებენ ჩვენამდე მოღწეული 15-საუკუნოვანი წერილობითი წყაროებიც. ეს კიდევ უფრო განამტკიცა ქართულმა ავტორიტეტულმა ენათმეცნიერებამ (ენათმეცნიერებმა არნ. ჩიქობავა და სხვ.), როდესაც საბოლოოდ დაადგინა ამ ზოგადმეცნიერული ტერმინის  შინაარსობრივი კონტექსტი და გამოყენების არეალი (მაგალითად, „სახელმწიფო უშიშროება“, „ეროვნული უშიშროება“, „უშიშროების საბჭო“ და სხვ.).

უნდა აღინიშნოს, რომ ქართულ ლექსიკონში გეოლოგების მიერ 1932 წელს შექმნილი ტერმინი ,,უსაფრთხოება“ პირველად გამოჩნდა 1957 წელს საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიისა და ენათმეცნიერების ინსტიტუტის გამოცემულ წიგნში „ტექნიკური ტერმინოლოგია, რუსულ-ქართული ნაწილი“ და დადგინდა მისი გამოყენების, როგორც წმინდა ტექნიკური ტერმინის, სამი სახელმძღვანელო ერთმნიშვნელოვნი განმარტება: მოძრაობის უსაფრთხოება, სახანძრო უსაფრთხოება, სამუშაოთა უსაფრთხოება.

აქვე ამასაც დავამატებ, რომ უშიშროება არის მრავალათასწლოვანი ქართული ეროვნული ცნობიერების ელემენტი, უსაფრთხოება კი - ხელოვნურად შექმნილი ტექნიკური წესი. დაუშვებელია მათი აღრევა.

ჰენრი კუპრაშვილი, პოლიტიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი

წყარო:

კუპრაშვილი, ჰ. 2024. ტერმინები უშიშროება და უსაფრთხოება და მათი გამოყენების წესი. ტერმინოლოგია - მემკვიდრეობა და თანამედროვეობა IV საერთაშორისო კონფერენციის მასალების კრებული. თბილისი: თსუ, ა. ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი, გვ. 235-253;

კუპრაშვილი, ჰ. 2022. საქართველოს ეროვნული უშიშროება. მონოგრაფია, მთ. რედ. ი. გაბისონია. თბილისი: უნივერსალი, 702 გვ.