როგორ განვითარდება მოვლენები 2018 წელს სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებში - აზერბაიჯანში, საქართველოში და სომხეთში? აზერბაიჯანული ანალიტიკური გამოცემის კითხვებს უცხოელი და აზერბაიჯანელი ექსპერტები პასუხობენ.
გთავაზობთ ამონარიდებს პუბლიკაციიდან:
ელენე კასუმოვა, აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან არსებული სახელმწიფოს მართვის აკადემიის პოლიტოლოგიის კათედრის დოცენტი: „პოლიტოლოგიური მეცნიერება იმის ნაცვლად, რომ დინამიური ყოფილიყო, კონსერვატიული აღმოჩნდა. საერთაშორისო პრესის ზედაპირული ანალიზიც კი გვაჩვენებს, რომ ჩვენი კოლეგების უმრავლესობა სამხრეთ კავკასიის სახელმწიფოებს 1990-იანი წლების პარადიგმებით უყურებს: მათთვის სომხეთი უპირობოდ რუსეთის სამხედრო-პოლიტიკური მოკავშირეა, ანუ „რუსეთის ფორპოსტი“, საქართველო - „დასავლეთის ფორპოსტი“, აზერბაიჯანი კი დასავლეთზეა ორიენტირებული, თუმცა რუსეთთანაც ტოლფას ურთიერთობას ავითარებს. მაგრამ ბოლო 20 წელიწადში ბევრმა წყალმა ჩაიარა. ჩვენ რატომღაც ვივიწყებთ, რომ 1990-ან წლებში მსოფლიო ტოტალურ „ერთპოლარულ“ მდგომარეობაში იმყოფებოდა. იმ პერიოდში ბორის ელცინის დროინდელმა რუსეთმა დასავლეთის წინაშე კაპიტულაცია გამოიცხადა, ახლა კი სულ სხვა სიტუაციაა.
საქართველოში პრემიერ-მინისტრი გიორგი კვირიკაშვილი და გარკვეულწილად - პრეზიდენტი გიორგი მარგველაშვილიც - ორივე „ჩრდილოვანი მმართველის“ ბიძინა ივანიშვილის პროტეჟეები არიან. თანაც ბიძინა ივანიშვილს და გიორგი კვირიკაშვილს, მათთან შედარებით უფრო რადიკალურად განწყობილი პრეზიდენტისაგან განსხვავებით, რუსეთთან ურთიერთობის ნორმალიზება სურთ, უპირატესად სავაჭრო-ეკონომიკურ სფეროში. ასე რომ, დარწმუნებული ვარ, ეს ტრენდი 2018 წელსაც გაგრძელდება.
რატომღაც ბევრს ავიწყდება, რომ აზერბაიჯანი ჯერ კიდევ 2011 წელს გახდა მიუმხრობლობის მოძრაობის ორგანიზაციის წევრი და შესაბამისად, მისი საგარეო პოლიტიკა თვითკმარი და უკიდურესად აწონილ-დაწონილია „ძალოვანი ცენტრების“ მიმართ. თუ 2018 წელს საბოლოოდ გაფორმდება ხელშეკრულება კასპიის ზღვის სტატუსის შესახებ, მაშინ ბაქოსათვის საგარეო რისკები მინიმუმამდე იქნება დაყვანილი. რაც შეეხება სომხეთს, იქ ისეთი სიტუაციაა, რომ ყველაფერია მოსალოდნელი - „ფერადი რევოლუციაც“, ამბოხებაც და სამხედრო გადატრიალებაც. სომხეთი სამხრეთ კავკასიისთვის ყველაზე მადესტაბილიზებელ ფაქტორად იქცევა“.
მეჰმან გაფარლი, ჟურნალისტ-ანალიტიკოსი, პოლიტოლოგი (რუსეთი): „უფრო ზუსტად გავცეთ პასუხი კითხვას - ელოდება თუ არა სამხრეთ კავკასიას ცვლილებები 2018 წელს“, ამისათვის უნდა გავითვალისწინოთ ის გარემოება, რომ რეგიონის ორი ქვეყანა - აზერბაიჯანი და სომხეთი, აგრეთვე სამი მეზობელი - თურქეთი, ირანი და რუსეთი „ფერადი რევოლუციების“ პოტენციური კანდიდატები არიან. ამიტომაც საქართველოში სომხეთსა და აზერბაიჯანის სიტუაციაზე გავლენას მოახდენენ არამარტო შიდა ფაქტორები, არამედ ის არასასურველი ცვლილებებიც, რომლებიც შეიძლება მეზობლებში მოხდეს.
ამ წელიწადში სამხრეთ კავკასიის სამივე სახელმწიფოში საპრეზიდენტო არცევნები უნდა ჩატარდეს: აზერბაიჯანსა და საქართველოში დაგეგმილია ოქტომბერში, სომხეთში კი - მარტში. ვფიქრობ, საქართველოში ქვეყნის მეთაურის არჩევნები სიტუაციის მნიშვნელოვანი გართულების გარეშე ჩაივლის, რადგან იქ ოპოზიციისა და ხელისუფლების ურთიერთობის პრობლემა მაინცდამაინც მწვავედ არ დგას. სომხეთში არჩევნების მოახლოებასთან ერთად დაძაბულობა მოიმატებს, თუმცა ეს უფრო პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტის შიგნით. გავიხსენოთ, რომ სომხეთის კონსტიტუციაში შეტანილი ცვლილებების თანახმად, მარტში პრეზიდენტი საყოველთაო კენჭისყრით კი არ აირჩევა, არამედ პარლამენტის (ეროვნული კრების) მიერ. თუ ისე მოხდება, რომ პარლამენტი პრეზიდენტის არჩევას ვერ მოახერხებს, მაშინ კრიზისი განვითარდება და ეს სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტზეც იმოქმედებს.
რაც შეეხება აზერბაიჯანს, არაა გამორიცხული, რომ პრეზიდენტის არჩევნების წინ სიტუაცია დაიძაბოს: ეს იმ შემთხვევაში, თუ მეზობელ ირანში კვლავ ისეთი მოვლენები განვითარდება, როგორც ამას წინათ მოხდა. აზერბაიჯანზე გავლენას მოახდენს თურქეთის მდგომარეობაც, თუ იქ პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური კრიზისი დაიწყება. ასეთ სიტუაციაში აზერბაიჯანის ხელმძღვანელებს უკიდურესად დაჭირდებაც მცირე გამარჯვება მაინც მთიანი ყარაბაღის ომში. თუ ამ ომს სომხეთი წააგებს, იქ „ფერადი რევოლუცია“ მოხდება, აზერბაიჯანში კი ხელისუფლება განმტკიცდება და უახლოეს წლებში მას არაფერი დაემუქრება.
ჰაიმე ალეხანდრო-ფერეირა, ჟურნალისტი და პოლიტიკური ანალიტიკოსი (პორტუგალია): „ჩრდილოეთი (რუსული) და სამხრეთი (აზერბაიჯანულ-სომხურ-ქართული) კავკასია ამჟამად არსად არ განიხილება გლობალურ „ცხელ წერტილად“ ან დაძაბულობის კერად მთელ იმ „არასტაბილურობის რკალში“, რომელიც დასავლეთ აფრიკიდან ინდოეთამდე და ჩინეთის წყნარი ოკეანის ნაპირებამდე არსებობს. სიტუაცია ჩეჩნეთსა და ჩრდილოეთ კავკასიის სხვა სუბიექტებში მკაცრად კონტროლდება და იქ, თავისი არსით, ხელისუფლების სათავეში სამხედრო ხელმძღვანელები არიან, კრემლიდან დანიშნულები. ამიტომ ტერორიზმის გამოვლინება უფრო მეტად საქართველოსა და აზერბაიჯანშია მოსალოდნელი.
საერთოდ, საქართველოში სიტუაცია ერთობ პარადოქსულია. პრემიერ-მინისტრი გიორგი კვირიკაშვილის და პრეზიდენტი გიორგი მარგველაშვილის ერთი პარტიიდან - „ივანიშვილის ბუდიდან“ არიან ამოფრენილი, მაგრამ მაშინ როცა პრემიერ-მინისტრი თავისი „პატრონის“ მიმართ ლოიალობის დემონსტრირებას ახდენს და თავს იკავებს თვითნებურად გადადგმული ნაბიჯებისაგან, პრეზიდენტი რეალური ხელისუფლებისათვის იბრძვის, თანაც, ყოველგვარი პერსპექტივის გარეშე: მას დე-ფაქტოდ არ ექვემდებარება არც ძალოვანი და არც პოლიტიკურ-დიპლომატიური უწყებები. ამ ბრძოლაში აშკარაა, რომ პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრმა დაჯაბნა: 2018 წლის საპრეზიდენტო კამპანია უკანასკნელი იქნება, რომლის დროსაც პრეზიდენტს მოსახლეობა პირდაპირი ხმის მიცემით აირჩევს. აქვე ვიტყვი, რომ ჩემი აზრით, გიორგი მარგველაშვილის შანსები უკიდურესად დაბალია.
აზერბაიჯანში სიტუაცია აბსოლუტურად პროგნოზირებადია. დასავლეთში და იმ ქვეყნებშიც კი, რომლებიც მზად არიან აზერბაიჯანზე ზეწოლის მოსახდენად, მშვენივრად აცნობიერებენ, რომ დღევანდელ ლიდერს ილჰამ ალიევს არანაირი კონკურენტი არ ჰყავს, მისი ალტერნატივა არ არსებობს. იგი საგარეოპოლიტიკური კურსის უცვლელობისა და ქვეყნის ყველა ენერგოპროექტის გარანტს წარმოადგენს.
სრულიად სხვა სიტუაციაა სომხეთში. მართალია, სერჟ სარგსიანი ბევრს ცდილობს, მაგრამ საბოლოო ჯამში იგი მაინც ვერ შეძლებს საზოგადოებაში დაწყებულ ანტირუსული ტრენდის შეჩერებას. ამიტომაც მოსალოდნელია კრიზისის განვითარება სომხეთ-რუსეთის ურთიერთობებში, რაც, შეიძლება ითქვას, მმართველი რესპუბლიკელებისათვის სიკვდილის ტოლფასია. მოკლედ, სომხეთში მოსალოდნელია მადესტაბილიზებელი პროცესები, რომლებიც შეიძლება „ფერად რევოლუციაში“ გადაიზარდოს.
რივზან ჰუსეინოვი, კავკასიის ისტორიის ცენტრის დირექტორი (აზერბაიჯანი): „2018 წელი თამამად შეიძლება ჩავთვალოთ „საარჩევნო მოსავლის“ წლად მთელ პოსტსაბჭოთა სივრცეში. პრეზიდენტის არჩევნები რუსეთშიც გაიმართება, მაგრამ არანაკლებ საინტერესოა სომხეთის, აზერბაიჯანისა და საქართველოს საპრეზიდენტო არჩევნებიც.
სომხეთში შეიძლება ისეთი ადამიანი აირჩიონ პრეზიდენტად, რომელიც დასავლეთთან ინტეგრაციას გააძლიერებს. საფუძველი უკვე შექმნილია, მოსახლეობაც მომზადებულია. თუმცა რამდენად იქნება ეს პროცესი წარმატებული, კაცმა არ იცის: სომხური ელიტა ხშირად ხალხის ინტერესებს არაფრად აგდებდა და ძლიერი სახელმწიფოს ემსახურებოდა.
აზერბაიჯანი და საქართველო ერთმანეთისათვის სტრატეგიული პარტნიორები არიან და ამ კვანძში მესამე მოთამაშის - თურქეთის გავლენა მატულობს. ბევრი ექსპერტის აზრით, საქართველოში რაიმე განსაკუთრებული ექცესები მოსალოდნელი არ არის: დღევანდელ პრეზიდენტს შეუძლია თავისი პოსტი მშვიდად დატოვოს და იმ პოლიტიკოსს გადასცეს, რომელიც შეძლებს რუსეთთან საერთო ენის გამონახვას, დასავლეთთან სტრატეგიული თანამშრომლობის ფონზე. რაც შეეხება აზერბაიჯანს, აქ მისი გეოპოლიტიკური და ენერგო-სატრანზიტო-ლიჯისტიკური როლი უნდა გავითვალისწინოთ. ვფიქრობ, დასავლეთი ბაქოს ყურადღებას მიაპყრობს. აზერბაიჯანის ხელისუფლება ეკონომიკის რეფორმირებას ცდილობს, ავითარებს ნავთობგაზის სექტორს, სოფლის მეურნეობას და ტურიზმს. მოსალოდნელია საგარეო პოლიტიკის ტრადიციული ვექტორების გაძლიერება: რუსეთთან და თურქეთთან, აგრეთვე ბაქოს დაახლოება თეირანთან“.
