გალარება 2017 წლის 17 იანვარს დაიწყო და ორი თვის განმავლობაში გაგრძელდება. ამ პერიოდში, მათთვის სასურველ დროს, მსესხებლებმა, ვისაც ეხება პროგრამა, შეუძლიათ მიმართონ მათ მომსახურე ან სხვა კომერციულ ბანკს.
პროგრამა ეხება ფიზიკურ პირზე 2015 წლის 1 იანვრამდე აშშ დოლარში გაცემულ უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილ სესხებს.
მთავრობა უზრუნველყოფს სესხების გალარებას შეღავათიანი კურსით , რომელიც შეადგენს კონვერსიის დღეს არსებულ პუნქტს მინუს 20 თეთრი 1 აშშ დოლარზე. ეროვნული ბანკი კი კომერციულ ბანკებს მიაწვდის გალარებისთვის საჭირო აშშ დოლარს და მოახდენს ლარის ლიკვიდობით მხარდაჭერას.
პროგრამა არ ითვალისწინებს მსესხებლების მიერ დამატებითი ხარჯების გაწევას. მათ შორის ასეთ სესხებზე, არ იქნება გამოყენებული წინასწარ დაფარვის ან რეფინანსირების საკომისიო.
სესხების გალარება ნებაყოფლობითია. პროგრამაში მონაწილეობა მსესხებელს მისცემს საშუალებას, მისი ხარჯები მომავალში იყოს სტაბილური და პროგნოზირებადი.
ბანკები აცნობებენ ყველა პოტენციურ ბენეფიციარს, ვისაც შეიძლება ეხებოდეს სუბსიდია.
პროგრამის ფარგლებში დასაშვებია პორტირება, ანუ მსესხებელს ექნება საშუალება შეთავაზებული პირობებიდან გამომდინარე თავად გადაწყვიტოს თუ რომელ ბანკში ურჩევნია სესხის გალარება.
სუბსიდია არ შეეხება მაღალი შემოსავლების მქონე პირებს, ანუ ვისი წლიური შემოსავალი 2015 წელს 100,000 ლარზე მეტი იყო ან ვისი სესხის ნარჩენი ოდენობა აღემატება 100 ათას აშშ დოლარს.
ფინანსთა მინისტრის მოადგილე ნიკოლოზ გაგუა ამბობს, რომ პროგრამა არის ერთჯერადი პროექტი, რომელსაც ერთობლივად ვახორციელებთ ეროვნული ბანკი დასაქართველოს მთავრობა.
- 17 იანვრიდან სესხების გალარების ერთჯერადი პროგრამა დაიწყო. 2 თვის განმავლობაში დაახლოებით 30,000 მომხმარებელს საშუალება ექნება, გაალაროს 40,000 აშშ დოლარამდე სესხი და ამით შეიმციროს სავალუტო რისკი. რას ურჩევდით პროგრამის პოტენციურ მონაწილეებს და როგორია პირველადი შედეგები ამ დროისთვის?
ნიკოლოზ გაგუა: უპირველეს ყოვლისა, ვურჩევდი, რომ პროგრამა გრძელდება მხოლოდ ორი თვე და არის ერთჯერადი. ამდენად, შეღავათიანი პირობები, რომელსაც პროგრამა ითვალისწინებს, მუდმივად არ იმოქმედებს. ამდენად, პირველი რჩევა, რომელსაც ჩვენს მოსახლეობას მივცემდი, ისაა, რომ თუკი ისინი არიან გალარების პროგრამის მონაწილეებს შორის, ეს შესაძლებლობა გამოიყენონ.
კომერციული ბანკები 17 იანვრიდან ხუთი სამუშაო დღის განმავლობაში შეეხმიანებიან ამ სიახლის შესახებ იმ პირებს, ვისაც ეს აქცია პოტენციურად ეხება. თუმცა, თუკი ვინმე მიიჩნევს, რომ სესხების გალარების პროგრამა მას ეხება და ამავე დროს, მომსახურე ბანკიდან მას არავინ უკავშირდება, ბუნებრივია, ის თავად უნდა მივიდეს ბანკში და გაეცნოს გალარების პირობებს. პროგრამის პირველივე დღეს იმდენად დიდი იყო ინტერესი, რომ ბანკებს პროგრამის პოტენციური მონაწილეების 8 პროცენტამდე მიაკითხა. ამდენად, ვფიქრობ, რომ ასოდენ დიდი ინტერესი არ არის გამოწვეული უბრალო ცნობისმოყვარეობით, არამედ ხალხში არსებობს რეალური მოთხოვნა, საბანკო მომსახურებას იმ ვალუტით ეწეოდეს, რომელშიც შემოსავალი აქვს. გალარების პროგრამის მთავარი მიზანიც ხომ ისაა, რომ სავალუტო რისკი გადავიდეს მათზე, ვისაც მისი მართვა შეუძლიათ. რაც შეეხება ფიზიკურ პირებს მათ ეს შესაძლებლობა ნაკლებად აქვთ.
აღნიშნული პროგრამა მსესხებლებს შესაძლებლობას მისცემს ისარგებლოს შეღავათიანი კურსით სესხების გალარებისას და არ გადაიხადოს სესხის წინასწარ დაფარვის საკომისიო. პროგრამის მონაწილის ე.წ. განკარგვადი შემოსავალი აღარ იქნება დამოკიდებული კურსთაშორის სხვაობაზე და მას სესხის მომსახურება იმ ვალუტით შეეძლება, რომელშიც აქვს შემოსავალი.
ლარში სესხი საშუალბას გვაძლევს არ ვიყოთ სავალუტო კურსზე დამოკიდებული და უზრუნველყოფს მსესხებლის მიერ სესხის მომსახურებაზე გასაწევი დანახარჯების პროგნოზირებადობას.
და ასევე, როდესაც მსესხებელს შემოსავალიც და სესხიც აქვს ლარში, ეს უფრო ნაკლებხარჯიანია . მას არ უწევს თანხის გადახურდავება სესხის დაფარვის დღეს და ხშირად აღნიშნულ გადახურდავებასთან დაკავშირებული კონვერტაციის საკომისოების გადახდა. ყოველივე ეს შეიძლება იყოს საკმაოდ არსებითი (1 პროცენტი ან უფრო მეტიც). შესაბამისად, ეს გარემოება პროგრამას დამატებით მიმზიდველობას სძენს.
- როგორი იქნება ლარში სესხების საპროცენტო განაკვეთი?
- კომერციული ბანკები გალარებულ სესხებს გასცემენ არსებული საბაზრო საპროცენტო განაკვეთით. მაგალითად, დღეის მდგომარეობით ლარით გაცემული ცვლად პროცენტიანი იპოთეკური სესხების საბაზრო პროცენტი 10%-ის ფარგლებშია.
როდესაც გალარებაზე ვსჯელობთ, ჩვენი პრინციპული გადაწყვეტილება იყო, რომ საპროცენტო განაკვეთები საბაზრო მექანიზმებით უნდა ყოფილიყო დარეგულირებული. ჩვენ ამ საკითხში არ ვერევით. ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში ლარზე საპროცენტო განაკვეთები შემცირდა. ამდენად, ვთვლით, რომ საპროცენტო განაკვეთები ლარში იქნება მისაღები.
მინდა რამდენიმე დამატებითი არგუმენტი მოვიყვანო სესხების გალარების სასარგებლოდ - აღნიშნული პროგრამა არ იქნება დაკავშირებული რაიმე ტიპის ხარჯებთან.
- რას წარმოადგენს ლარიზაციის რეფორმა და რატომ არის მისი განხორციელება აუცილებელი საქართველოს ეკონომიკის განვითარებისთვის?
- გარდა ამისა, აღნიშნული პროგრამა არის ლარიზაციის მასშტაბური რეფორმის ერთერთი პირველი ეტაპი. ლარიზაციის რეფორმა ძალიან მნიშვნელოვანია მდგრადი ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობისთვის. ლარიზაციის რეფორმაზე მუშაობისას ჩვენ შევისწავლეთ სხვადასხვა წარმატებული ქვეყნების მაგალითები, მათ შორის, ცენტრალური ევროპისა და ლათინური ამერიკის ქვეყნების რამოდენიმე წარმატებული მაგალითი. აღნიშნულ ქვეყნებში დედოლარიზაცია გადაიზარდა სწრაფ და მდგრად ეკონომიკურ მატებაში და სწორედ ეს არის ჩვენი მიზანი.
საქართველოს მთავრობამ და ეროვნულმა ბანკმა ერთობლივად შეიმუშავეს ლარიზაციის ღონისძიებები, რომლის გაცნობაც შესაძლებელია ეროვნული ბანკის ოფიციალურ ვებგვერდზე. ესაა ლარიზაციის ე.წ. 10-პუნქტიანი გეგმა, რომელიც ითვალისწინებს ლარის გრძელვადიანი სესხების ხელმისაწვდომობის ზრდას, სავალუტო რისკების გადანაწილებასა და ლარით ფასდადების მიმართულებებს.
როგორც ცნობილია ეკონომიკური თეორიებიდან, არაერთი საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტისა და ეკონომიკური ექსპერტის კვლევებიდან, მაღალი დოლარიზაციის პირობებში, შეზღუდულია ფისკალური და მონეტარული პოლიტიკის მოქნილობა.
სესხების დოლარიზაციის შემცირება მნიშვნელოვანია ფინანსური სტაბილურობის თვალსაზრისით. საკრედიტო პორტფელის ლარიზაციის ზრდა გაცვლითი კურსის რისკის რეალიზაციის შედეგად წარმოქმნილ საკრედიტო რისკებს შეამცირებს, აამაღლებს როგორც მსესხებელთა, ისე ფინანსური სექტორის სტაბილურობას, რაც თავის მხრივ დადებითად აისახება ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლებზე.
ამრიგად, სესხების გალარების პროგრამა, რომელიც მნიშვნელოვანი ეტაპია ეკონომიკის დედოლარიზაციის პროცესში, დადებითად აისახება როგორც უკვე არსებულ მსესხებლებზე, ისე საზოგადოების თითოეულ წევრზე. შემცირებული დოლარიზაციის პირობებში გაიზრდება ეფექტიანი მაკროეკონომიკური პოლიტიკის გატარების შესაძლებლობა, რაც უმნიშვნელოვანესია დაბალი და ზომიერი ინფლაციის, დაბალი საპროცენტო განაკვეთების და შედეგად, სტაბილური ეკონომიკური ზრდის მისაღწევად.
***
უცხოური ქვეყნების მიერ გატარებული დედოლარიზაციის ღონისძიებები
- დედოლარიზაცია არგენტინასა და პაკისტანში
ამ ქვეყნებში დედოლარიზაცია განხორციელდა სავალუტო და საბანკო კრიზისის პირობებში. იძულებითი დედოლარიზაციის მიუხედავად, საჭირო იყო საბანკო კრიზისის შერბილება. პაკისტანში, 1998 წელს, პოლიტიკური შოკისა და კაპიტალის გადინებასთან ერთად, მოხდა რეზერვების შემცირება. მაკროეკონომიკური სტაბილიზაციის პარალელურად, ხელისუფლებამ განახორციელა უცხოური ვალუტის დეპოზიტების დროებითი შეჩერება, შემდეგ კი აღნიშნული დეპოზიტები დააბრუნა ეროვნულ ვალუტაში ან მოახდინა მათი კონვერტაცია საშუალოვადიანი დოლარის ობლიგაციებად. შედეგად, შემცირდა უცხოური ვალუტის დეპოზიტების მოცულობა.
იგივე ღონისძიებები განახორციელა არგენტინამ. 2001 წელს, დეპოზიტებისადმი წვდომა შეიზღუდა და კაპიტალის გადინების თავიდან ასაცილებლად მოხდა უცხოური ვალუტის დეპოზიტების შეჩერება. აღნიშნული ღონისძიება გააუქმეს 2002 წელს, როდესაც არსებული დოლარის დეპოზიტების კონვერტაცია განხორციელდა ეროვნულ ვალუტაში და, შესაბამისად, უცხოური ვალუტის დეპოზიტების წილი მთლიან დეპოზიტებში მნიშვნელოვნად დაბალი იყო, ვიდრე- კრიზისამდე და 2005 წლისთვის 10%-ს შეადგენდა. თუმცა, ორივე ქვეყნის მიერ დეპოზიტების შეჩერებამ გამოიწვია საბანკო სისტემისადმი ნდობის შემცირება, რაც აისახა კრიზისის შემდეგ დეპოზიტების მცირედით ზრდაში.
არაკრიზისის პერიოდში წარმატებული დედოლარიზაცია მიკრო ღონისძიებებით არ შეიძლება აიხსნას. ჩილეში, ისრაელსა და პოლონეთში პროცესი დაიწყო ინფლაციის შემცირების წარმატებული პროგრამით, რამაც გამოიწვია მოქნილი გაცვლითი კურსი. გადაიდგა ნაბიჯები, რათა ეროვნული ვალუტა უფრო მიმზიდველი გამხდარიყო და შემცირებულიყო სახელმწიფო ვალის უცხოურ ვალუტაში აღება.
მაკროეკონომიკური სტაბილიზაციის პროგრამა, სხვა გადაწყვეტილებებთან ერთად, დაეხმარა ისრაელს ეკონომიკის დედოლარიზაციაში. 1984 წლიდან 1990-იანი წლების ბოლომდე ინფლაცია შემცირდა 400%-დან ერთნიშნამდე. პროგრამის მიზანი იყო უცხოურ ვალუტაში გამოსახული სახელმწიფო ვალის შემცირება და გაცვლითი კურსის რისკების მართვისთვის ჰეჯირების ინსტრუმენტების დანერგვა. შედეგად, გაიზარდა სახელმწიფო ვალის ვადიანობა და მათი დიდი ნაწილი დენომინირებული იყო ეროვნულ ვალუტაში. ისრაელმა ასევე გაზარდა სარეზერვო მოთხოვნა უცხოური ვალუტის დეპოზიტებზე და შემოიღო ინვესტირების ალტერნატიული შესაძლებლობა: დოლარით ინდექსირებული დეპოზიტები და ინფლაციით ინდექსირებული ობლიგაციები. 1984 წლიდან 2002 წლისთვის დოლარში დენომინირებული დეპოზიტების წილი მთლიან დეპოზიტებში შემცირდა 39%-დან 17%-მდე. დაბალი ინფლაციის მიუხედავად, გარკვეული პერიოდი დოლარიზაცია წინა პერიოდების ინერციით მაინც მაღალი რჩებოდა, რაც მონეტარული პოლიტიკის სანდოობის მიმართ გარკვეულ ეჭვებს იწვევდა. თუმცა, საბანკო ზედამხედველობამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა, რათა ბანკებს დაეკმაყოფილებინათ ისეთი მოთხოვნები, როგორიც იყო ღია პოზიციების შეზღუდვა.
ჩილეს გამოცდილების მიხედვით, დოლარიზაციის თავიდან ასაცილებლად შემოღებული ინდექსაცია მაკროეკონომიკური სტაბილურობის მიღწევის შემდეგადაც შეიძლება არსებობდეს. 1960-იანი წლებიდან მოქმედებდა ქვეყანაში ინდექსაცია, ხოლო ეკონომიკის სტაბილიზაცია და ფინანსური სექტორის ლიბერალიზაცია 1990-იანი წლებში განხორციელდა და თანდათან შეამცირეს კონტროლი საერთაშორისო კაპიტალის მოძრაობაზე. მთავრობამ ასევე მოახდინა უცხოური ვალუტის სესხების კონვერტაცია ინდექსირებულ სესხებში და, მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანაში მოქმედებდა ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმი და თავისუფლად მცურავი გაცვლითი კურსი, ინდექსაცია კვლავ ხორციელდებოდა. საბოლოოდ, 2010 წლისთვის, მთლიანი დეპოზიტების 90% ეროვნულ ვალუტაში იყო გამოსახული.
პოლონეთში დედოლარიზაცია განხორციელდა წარმატებული რეფორმების პროგრამით და მკაცრად მონეტარული პოლიტიკით. 1990-იან წლებში, მაღალი ინფლაციისა და გაუფასურების შემდეგ, დაიწყო მაკროეკონომიკური სტაბილიზაციის პროგრამა, რაც გულისხმობდა ფინანსური სექტორის ლიბერალიზაციასა და კაპიტალის თანდათანობით გახსნას. ამასთან ერთად, ეროვნულ ვალუტაში არსებული საპროცენტო განაკვეთები გაიზარდა და უცხოური ვალუტის განაკვეთებზე მაღალი გახდა. ინფლაციის მკვეთრი შემცირებით გაიზარდა დეპოზიტების მოცულობა ეროვნულ ვალუტაში 50%-მდე, ხოლო უცხოური ვალუტის დეპოზიტები 72%-დან შემცირდა 30%-მდე 1989 წლიდან 1993 წლის ბოლოსთვის.
ეგვიპტეში დედოლარიზაცია განხორციელდა მაკროეკონომიკური სტაბილიზაციისა და საბანკო რეფორმების პირობებში. 1991 წელს, ინფლაციის შესამცირებლად და ფინანსური სისტემის ლიბერალიზებისთვის, ეგვიპტეში განხორციელდა ფისკალური და მონეტარული რეფორმები, რაც მკაცრად კონტროლდებოდა. შემოიღეს საკრედიტო ჭერი, საპროცენტო განაკვეთების კონტროლი და დიფერენცირებული სარეზერვო მოთხოვნები. საბანკო სისტემის ლიბერალიზაციამ გამოიწვია ინფლაციის მნიშვნელოვანი შემცირება, დადებითი რეალური საპროცენტო განაკვეთები და, საბოლოო ჯამში, უცხოური ვალუტის დეპოზიტების შემცირება. 1991 წლიდან 1999 წლამდე უცხოური ვალუტის დეპოზიტების წილი შემცირდა 56%-დან 22%-მდე, 2004 წლისთვის კი - 18%-მდე.
ხორვატიის ხელისუფლებამ ფინანსური დოლარიზაციის სტაბილურ გაცვლით კურსზე ზეწოლის შესამცირებლად განახორციელა გონივრული ღონისძიებები და კაპიტალის კონტროლი. 1994 წლიდან, ეროვნული ვალუტის სტაბილურობა მიიჩნიეს მაკროეკონომიკური სტაბილურობის საფუძვლად. თუმცა, სტაბილური დოლარიზაციის მიუხედავად, მისი დონე მაინც მაღალი იყო. დოლარიზაცია კონტროლის ქვეშ რომ ყოფილიყო და მისი რისკების აღმოფხვრა მომხდარიყო, ხელისუფლებამ შემოიღო ზღვრული სარეზერვო მოთხოვნები და უცხოური აქტივების ლიკვიდობის მოთხოვნები. ამ ღონისძიებების მიზანი იყო, გაცვლითი კურსის რისკიდან გამომდინარე, ბანკების მიერ ფასდადებისთვის გადახედვა და უცხოური ვალუტის სესხებზე საპროცენტო განაკვეთის ზრდა, რათა ფინანსური დოლარიზაციის რისკების გააზრება მომხდარიყო. .
- ზღვრული სარეზერვო მოთხოვნები - შემოთავაზებული იყო 2004-2006 წლებში. ზღვრული მოთხოვნები ეფუძნება ბანკების მიერ უცხოურ ვალუტაში გამოსახულ დამატებით მოზიდულ დაფინანსებას. აღნიშნული მოთხოვნები განსხვავდება საანგარიშო პერიოდისა და განაკვეთების მიხედვით.
- უცხოური აქტივების ლიკვიდობის მოთხოვნები - ბანკები ვალდებულები არიან, ყოველდღიურად შეინარჩუნონ უცხოური აქტივების მინიმალური დონე ლიკვიდურ აქტივებში.
შედეგების გაანალიზებით აღმოჩნდა, რომ სარეზერვო მოთხოვნებმა გავლენა მოახდინა უფრო მეტად აქტივების დოლარიზაციაზე, ხოლო ლიკვიდური აქტივების მოთხოვნებზე სესხების დოლარიზაციამ უფრო მეტად იმოქმედა. ასევე, რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსი ხორვატიაში დადებითად არის დამოკიდებული აქტივების დოლარიზაციაზე.
გონივრული ღონისძიებებისა და კაპიტალზე კონტროლის შედეგად რისკები გადავიდა არაფინანსური სექტორისკენ. სარეზერვო მოთხოვნების შემოღების შემდეგ, 2006 წლისთვის, არაფინანსური კორპორაციების საგარეო ვალი უფრო მეტად გაიზარდა, ბანკებმა კი ეს მაჩვენებელი შეამცირეს. 2008 წლიდან, როცა სარეზერვო მოთხოვნები გაუქმდა, ბანკების მიერ უცხოური სესხების აღება ისევ მნიშვნელოვნად გაიზარდა.
